ΉΤΑΝ ΤΟ ΕΞΑΙΣΙΟΝ ΤΙΠΟΤΑ

 

Γιάννης Σκαρίμπας

 

Καλημέρα εκφραστικοί μου, ελπίζω να σας βρίσκω καλά.

Παρακολούθησα το φιλολογικό μνημόσυνο του αείμνηστου ποιητή - λογοτέχνη μας, Γιάννη Σκαρίμπα και ομολογώ. πως σε δύο ώρες, πήρα τόσες πληροφορίες  - που φεύγοντας από εκεί - ένιωσα πλούσια πνευματικώς, όσο άλλοτε.

Ανάμεσα σε αυτά, η ροή της εκδήλωσης ήταν η εξής:

Ι.«Τα μουρλά νερά του Σκαρίμπα»

 Ομιλία από τον Συγγραφέα, Αρθρογράφο και Ραδιοφωνικό Παραγωγό Δημήτρη Παπαχρήστο. 

ΙΙ. «"Ο Εγγλέζος Sir John Skarimbas"» 

Σχόλιο του Φιλόλογου-Ελληνιστή Συμεών Σταμπουλού στη μεταφορά του μυθιστορήματος Μαριἀμπας στην αγγλική γλώσσα από τον Leo Marshall (2015).

ΙΙΙ. Ανάγνωση κειμένων 

«Τα έντυπα εκδόθηκαν χάριν της επιχορηγήσεως των Φίλων του Γιάννη Σκαρίμπα από την Προεδρία της Βουλής των Ελλήνων».

Οι γνώσεις που εισέπραξα, οι άνθρωποι που άκουσα, που γνώρισα, ήταν για εμένα το μεγαλύτερο σχολειό τα τελευταία χρόνια.

Δεν έχω λόγια για να σας εκφράσω το πόσο όμορφα αισθάνθηκα και αισθάνομαι ακόμη, μόνο και σαν σκέψη.

Πραγματικά μεγάλο σχολειό και όσοι μπορείτε να παρακολουθείτε αντίστοιχες πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Δυστυχώς δεν μπορώ να σας μεταφέρω όλα όσα έμαθα αλλά μπορώ να σας πω κάποια στοιχεία που μου κέντρισαν περισσότερο το ενδιαφέρον και που, χαράχθηκαν κατά μία έννοια, μέσα μου.

Ο Γιάννης Σκαρίμπας θεωρείτε πολύ δύσκολος ποιητής - λογοτέχνης και αρκετά δυσνόητος για εμάς τους Έλληνες, οπότε φανταστείτε πόσο δύσκολη θα είναι η μετάφραση αλλά και η κατανόησή του από το αγγλόφωνο κοινό.

Ανυπομονώ για την στιγμή που θα έρθει ο μεταφραστής  Leo Marshall να μας μιλήσει για την μεταφορά του "Μαριάμπα" στην αγγλική γλώσσα. Επίσης, σε αυτό το σημείο να σας πω πως σύντομα θα δούμε το συγκεκριμένο διήγημα και στο θεατρικό σανίδι και ακόμη πιο σύντομα, Εύβοια και Αγία Ευθυμία Φωκίδος (η γενέτειρά του) θα ενωθούν για δύο ντοκιμαντέρ για την  ζωή και το έργο του.

Ρωτήθηκε λοιπόν ο κύριος Μάρσαλ γιατί επέλεξε τον Σκαρίμπα και μας μετέφερε (εξ αποστάσεως) πως επιλέγει μόνο δύσκολους λογοτέχνες να μεταφράσει και ο κύριος λόγος ειναι για να κατανοησει και ο ιδιος τα εργα τους. Θεωρει μαλιστα τον Σκαρίμπα τον πιο δυσκολο αλλα και πολυεπίπεδο στο ύφος της γραφής του, οι εναλλαγές υφών αν θέλετε είναι τόσες πολλές που τόσο γρήγορες εναλλαγές δεν υπάρχουν σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία. 

Βέβαια όταν ρωτήθηκε από το κοινό ο κυριος Συμεών Σταμπουλού για την προσωπική του άποψη, αν αυτή η μετάφραση δηλαδή μπορεί να ανταποκρίνεται επάξια στο πρωτότυπο έργο, η απάντηση, ρητορική θα έλεγα, ήταν η εξής: 

"Ο ποιητής μας Νίκος Καρούζος, έκανε κάποτε αυτή την ερώτηση: Μπορείς να κόψεις από την λέξη τριανταφυλλιά ένα τριαντάφυλλο;" 

Και κάπως έτσι, μας χαιρέτησε.

Επίσης, αυτό που θέλω να πω και ίσως φανεί και αστείο ειναι πως όταν όλοι συμφώνησαν πως η αναγνώριση του έργου του Σκαρίμπα (κάτι που ο ίδιος πίστευε βαθιά) ήρθε πάρα πολλά χρόνια αργότερα και μάλιστα μετά τον θάνατό του. Είναι αυτό που λενε, πως το έργο πολλών καλλιτεχνών αναγνωρίζεται χρόνια μετά και χάρη στο πάθος ανθρώπων άλλων που δεν το αφήνουν να ξεχαστεί. Και κάπου εκεί, βυθίστηκα εγώ στις δικές μου σκέψεις "λέτε μετά το θάνατό μου, να μιλάνε και για εμένα έτσι, με τόσο αγάπη και θαυμασμό;" κι απο την άλλη όταν πεθάνεις, τι μένεις να δεις; Για αυτό πίστευε στο έργο σου και μην περιμένεις τίποτα από κανέναν, αγάπησέ το και νιώσε ευγνώμων για όσους σε στηρίζουν και σε αγαπούν.

Και συνεχίζω...

Ειπώθηκε - μεταξύ άλλων - πως ο Σκαρίμπας είναι ο Μπέκετ της Ελλάδας και εκεί θυμήθηκα εγώ τον Μπέκετ και το θεατρικό έργο "Όχι εγώ" που είχα πρωτοσυναντήσει πριν τρεία χρόνια στο μπλοκ της αγαπημένης μας Μαριλένας και είχα εντυπωσιαστεί τόσο πολύ ώσπου μόνη μου άρχισα να τον μελετώ και να τον διαβάζω. Ανακάλυψα θεωρειται πατερας του παράλογου θεάτρου και από τότε τον λάτρεψα. Πρότυπό μου και ίσως μετά από χρόνια να καταφέρω να κάνω κάτι αντίστοιχο και εγώ. Θα το ήθελα τόσο μα τόσο πολύ.

Για όσους δεν γνωρίζουν το συγκεκριμένο έργο, σας έχω καποιες σχετικες πληροφορίες πιο κάτω, αναγράφω πηγές και πιστεύω να δείτε και το σχετικό βίντεο που σας παραπέμπω:

           "  Στο θεατρικό έργο του Σάμιουελ Μπέκετ που ονομάζεται Όχι εγώ ( Not I - (1973)), υπάρχει η εξής ιδιαιτερότητα: δεν εμφανίζεται κάποιος ηθοποιός στην σκηνή, αλλά πρωταγωνιστής είναι ένα στόμα γυναικείο σε μαύρο φόντο. Συγκεκριμένα ο Μπέκετ, με αυτό το έργο, αναιρεί το σώμα, το σκηνικό χώρο και το θεατρικό λόγο. Πάει κόντρα - στα όσα έχουμε για το θέατρο -συνηθίσει.

                Σκηνή

                Η σκηνή είναι σκοτεινή εκτός από το στόμα, στα δεξιά του κοινού, περίπου δυόμιση μέτρα πάνω απ’ τη σκηνή, ελαφρά φωτισμένο, το υπόλοιπο πρόσωπο στις σκιές. Υπάρχει και ένα αόρατο μικρόφωνο.

                Το έργο εκτυλίσσεται σ’ ένα απόλυτο σκοτεινό χώρο. Ένα γυναικείο στόμα ξεπροβάλλει απ’ το μαύρο κενό και η δυσδιάκριτη φιγούρα του ακροατή στέκει στο πλάι.

                Ο ΑΚΡΟΑΤΗΣ

                Ο Ακροατής, βρίσκεται στην άκρη της σκηνής στα αριστερά του κοινού, ψηλή φιγούρα που στέκεται όρθια, απροσδιόριστου φύλου, τυλιγμένη από πάνω ως κάτω σε μαύρο ύφασμα, φοράει κουκούλα, στέκεται σε μια αόρατη εξέδρα περίπου ενάμιση μέτρο ψηλή. Η φιγούρα μοιάζει στραμμένη διαγώνια προς το ΣΤΟΜΑ, εντελώς ακίνητη εκτός από τέσσερις σύντομες κινήσεις.. Σαν κίνηση, το μόνο που συναντάμε από τον ακροατή είναι  το να σηκώνονται τα χέρια απ΄τα πλευρά και μετά να πέφτουν, ως χειρονομία παραιτημένης συμπόνιας. Γίνεται όλο και πιο αδιόρατη με κάθε επανάληψη μέχρι που παρατηρείται την τρίτη φορά. Η παύση διαρκεί για αυτό το μικρό διάστημα που το ΣΤΟΜΑ ανακάμπτει από την άγρια άρνηση του να αποβάλλει το τρίτο πρόσωπο.
                Όταν χαμηλώνουν τα φώτα της αίθουσας η φωνή του ΣΤΟΜΑΤΟΣ μόλις που ακούγεται πίσω από την αυλαία. Τα φώτα της αίθουσας σβήνουν. Η φωνή συνεχίζει ακατάληπτη για 10 δευτερόλεπτα. Η αυλαία σηκώνεται, η φωνή ως τότε διαβάζει σιγανά και μόλις η αυλαία σηκωθεί εντελώς η φωνή φτάνει στην κανονική της ένταση και ξεκινάει τον μονόλογο.

                Το κείμενο που αρθρώνει το στόμα (ο μονόλογος δηλαδή) μιλά για μια γυναίκα Ιρλανδή, απομονωμένη, απελπισμένη που έχασε τις αισθήσεις της. Μόλις τις ανακτά αισθάνεται ότι ακούει ένα βόμβο που δεν είναι παρά οι λέξεις που βγαίνουν απ’ το στόμα της.
                Μέσα από θραύσματα λέξεων επαναλαμβάνει το τραυματικό γεγονός που φορτίζει συγκινησιακά τη φωνή. Πράγμα που αποδεικνύεται από τις χειρονομίες συμπαράστασης του σιωπηλού ακροατή που είναι και οι μόνες που διακόπτουν την ακατάπαυτη ροή του λόγου. Η διήγηση γίνεται στο τρίτο πρόσωπο. Δεν είναι ξεκάθαρο δηλαδή αν το “αυτή” αναφέρεται σε κάποια τρίτη γυναίκα ή στο ίδιο το στόμα.

                Στο «Όχι εγώ» συναντάμε την απελευθέρωση του λόγου απ’ το υποκείμενο της εκφοράς του και τη συνολική ανατροπή του θεατρικού κώδικα. Η παρουσία του ακροατή είναι μόνο συμβολική και είναι η κλωστή η οποία μετά βίας κρατά το «Όχι εγώ», και μόνο με το σχήμα της λεκτικής ανταλλαγής, σ’ αυτό που λέμε θέατρο. Στην ανυπαρξία του δομημένου θεατρικού λόγου και της δράσης και προστίθεται και η ανυπαρξία της κίνησης, καταργείται η συνθήκη του θεάτρου, που είναι η παρουσία του ανθρώπινου σώματος. Η εγκατάλειψη του σώματος είναι πορεία προς τον βαθύτερο εαυτό. Μέσα στην ακινησία ξυπνά το όνειρο.

                 

                Στο YouTube μπορειτε να βρειτε ένα βιντεάκι 15 λεπτών για όποιον θα ήθελε να παρακολουθήσει τον μίνι μονόλογο, στα αγγλικά, από την μούσα του Μπέκετ, την ηθοποιό Μπίλι Γουάιτλο (Billie Whitelaw), την οποία επέλεξε ο ίδιος για το θεατρικό του.

                Επίσης όποιος ενδιαφέρεται να διαβάσει τον μονόλογο του στόματος μπορεί και σε μετάφραση ελληνική θα το βρει στη συγκεκριμένη διεύθυνση: https://acorpsperdu.wordpress.com/2013/05/17/samuel-beckett-not-i/

[Η αυλαία πέφτει ολοκληρωτικά. Η αίθουσα σκοτεινή. Η φωνή συνεχίζει πίσω από την κουρτίνα, ακατάληπτη, δέκα δευτερόλεπτα, σταματάει καθώς η αίθουσα φωτίζεται.] "

Αυτό το είδος αγαπώ και μακάρι να βρω τρόπο να το υπηρετήσω στο μέλλον.
Θα δείξει, εκφραστικοί....


Και θα κλείσω σιγά σιγά γιατί δεν θέλω να σας κουράσω άλλο, με κάτι που ο ίδιος ο Σκαρίμπας είχε κάποτε, καλεσμένος σε μια εκδήλωση στο εξωτερικό περί ποίησης. Τον ρώτησαν λοιπόν τι είναι η ποίηση και εκείνος απάντησε:


"Ποίησις είναι ένα εξαίσιον τίποτα, ένα εξαίσιον τίποτα..."



Ένιωσα τόσο κοντά του που απόρησα και ακόμη απορώ... Ένιωσα οτι το πνεύμα μου κάπως απροσδιόριστα χαιρέτησε το δικό του, δεν μπορώ να το εξηγήσω αλλιώς.

Πρόσφατα ένας αξιόλογος και υπέροχος κατά τη γνώμη μου άνθρωπος που παράγει έργο και πολιτισμό στη Χαλκίδα μου είπε πως εσυ που έχεις το χάρισμα να γράφεις μπορείς να επικοινωνησεις με ολους αυτους τους ανθρωπους, που ειναι εδω, ακομη κι αν έφυγαν.

Δεν τον πίστεψα τότε, μα περιέργως, το ένιωσα.

Να είστε καλά, εκφραστικοί μου.
Την αγάπη μου σε όλους. 


Τα πιο θερμά μου συγχαρητήρια στον πρόεδρο του συλλόγου "Οι φίλοι του Γιάννη Σκαρίμπα", κο Κώστα Μπαϊρακτάρη για το έργο που παράγει χρόνια τώρα και για την υπέροχη εκδήλωση που μας χάρισε!